Rhestru Amgylcheddau Meysydd Awyr Milwrol a Gwella Rhestru (G2180)
Adroddiad cryno Ebrill 2012 – Mawrth 2013
Blwch pilsen a pwynt morter spigot ym Modorgan
Mae'r prosiect amgylcheddau meysydd awyr milwrol yn cynnwys astudio amddiffynfeydd y meysydd hynny, yn dyddio'n gyntaf i'r Ail Ryfel Byd . Amddiffynfeydd yw rhai o'r agweddau a ddeallwn leiaf amdanynt wrth astudio meysydd awyr. Ychydig iawn o wybodaeth a gasglwyd cyn hyn ynglŷn ag amddiffyn meysydd awyr er bod digonedd o wybodaeth ddogfennol mewn storfeydd swyddogol. Fel dilyniant i'r prosiect Meysydd Awyr 2011-12 gweithredwyd prosiect amddiffynfeydd meysydd awyr i adnabod elfennau mwyaf arwyddocaol yr amddiffynfeydd hyn. Ynghyd â chymeradwyo safle posibl i'w ddynodi'n statudol, sicrhaodd y prosiect hefyd bod y safleoedd wedi'u hymgorffori i'r Cofnod Amgylchedd Hanesyddol er mwyn hwyluso cadwraeth trwy reoli datblygu a darparu cyngor rheoli treftadaeth.
Ym Mai 1940, wynebodd Prydain bosibilrwydd ymosodiad ar y tir gan yr Almaen a'r ymateb i hyn oedd creu ‘llinellau atal' i weithredu fel llinellau amddiffynnol gosodedig. Fodd bynnag, rhoddwyd lefel uwch o amddiffynfeydd i feysydd awyr er mwyn wynebu her parafilwyr yn cael eu gollwng i mewn i Brydain y tu ôl i'r llinellau atal a chynlluniwyd yr amddiffynfeydd yn ynysig tan i gymorth fedru cyrraedd. Roedd y rhain yn cynnwys blychau pils o fewn a thu hwnt i amddiffynfeydd ffiniol, wedi'u cydlynu o gysgodfan galed, pencadlys brwydr y maes awyr. Cynhwysai amddiffyn maes awyr nifer o elfennau, gan gynnwys lleoliadau amddiffyn reiffl o fewn y meysydd awyr, pyllau gynnau, lleoliadau spigot mortar a ddefnyddiwyd gan yr Home Guard. Canfuwyd tystiolaeth am y rhain yng Nghymru. Pan leihaodd bygythiad goresgyniad yn 1941, rhoddwyd pwyslais yn hytrach ar amddiffyn cyffredinol a blaenoriaeth i sefydlu lleoliadau wedi'u hamddiffyn i warchod elfennau allweddol y maes awyr.
Nododd y prosiect safleoedd trwy ymchwil archif, cartograffig, dogfennol a lluniau o'r awyr. Roedd hyn yn cynnwys archwiliad o gynlluniau'r Weinyddiaeth Awyr yn Kew', cynlluniau ym meddiant Amgueddfa'r Awyrlu yn Hendon, ac archifau ym meddiant yr archifau cenedlaethol yn Kew. Dewiswyd ardal o 1 cilomedr y tu hwnt i faes technegol pob maes awyr i'w astudio, a threfnwyd ymweliadau safle â'r safleoedd hynny a ystyrid yn addas ar gyfer dynodiad statudol. Roedd y rhain yn cynnwys RAF Llandwrog, RAF Morfa Town, RAF Hells Mouth ac RAF Llanbedr.
Cydnabuwyd cyfanswm o 96 o amgylcheddau maes awyr a chofnodwyd y rhain ar gronfa ddata. Cydnabuwyd saith safle fel rhai posibl i'w dynodi.
Blwch pilsen wythochr yn RAF Llanbedr, o'r de
Mownt gwn mewn agored blwch pilsen yn RAF Llanbedr
Pwynt morter spigot yn RAF Llandwrog